t

Glosario

[últ. rev.: 24/02/2023]ImprimirAlternar visualización dos exemplos
tornar v.
1. v. intr. 'voltar, regresar; dirixirse a'
3.18 a morrer me conven, / pois vivi tanto sen tornar ali / u ela é||10.6 e vejo que mal baratei, / que mi a [a]tal senhor tornei||13.4 Que me non podesse forçar / cuidei eu de meu coraçon, / ..., / e d’ir comego i tornar||40.10 assi Deus me leixe cedo tornar||42.8 Eu, que non ei u lh’ir que a tornar / non aja a el e ao seu poder, / nunca del pudi nen un ben aver||45.7 E que me val quand’eu i non tornei?||45.8 U lhi conven oera de tornar||48.18 se a por atal tevesse, / quando m’a ela tornei, / juro que o non fezesse||108.15 e sempr’i tornará o meu cuidado / por quanto ben vi eu en elas ja||259.7 dizer-vos quer’eu a quen vos tornedes: / a vós, sennor||267.14 ca non vivera ren do que vivi / senon cuidando com’i tornaria||319.15 se eu d’ali / fogisse e non ar tornasse i, / assi podera máis viver||388.20 pero, se me Deus ajudar / e me cedo quiser tornar / u eu ben vi, ben veerei||478.38 e quero-m’oimais guardar / do alacra e tornar / ao que me foi primeiro||570.11 mais, amigo, aca tornad’, ...||571.14 Amiga, o coraçon seu / era de tornar ced’aqui / u visse os meus olhos e min||596.15 Jurastes-m’enton muit’aficado / que logo, logo, sen outro tardar, / vos queriades pera mí tornar||603.15 e tornou contra vós led’e riio||688.3 rog’eu a Deus, se tornades / aqui por comigo falar, / que non ajades, amigo, / poder de falar comigo||688.10 rog’a Deus, se o fazedes / e tornardes por me veer, / que non ajades, amigo, / [poder de falar comigo]||688.16 rog’a Deus, se per ventura / tornardes por mi dizer ren, / que non ajades, amigo, / [poder de falar comigo]||688.22 rog’eu a Deus, se coitado / fordes e tornardes aqui, / que non ajades, amigo, / [poder de falar comigo]||720.15 ca se faz que vós andades, / quando vos de mí partides, / gran tempo que non tornades||832.3 tornade-vos máis cedo que poderdes / e guisarei como faledes migo||853.7 como fez ora Sancha Garcia, / que me fezo tornar ond’eu ia||918.17 tornad’ala e ben barataredes, / e matad’outro quando virdes jeito||971.9 – Afonso Anes, se vos én pesar, / tornade-vos a vosso fiador||974.28 des que m’ela fez[o] tornar, / nunca foi aquel dia / que a eu visse||976.12 morrer ou tornar u a vi / ben parecer, que nunca assi / outra dona vi nen verei||979.13 e mal per-foi de min pensar / Amor, que me seu fez tornar, / ca por ela cuid’a morrer||1255.17 a min vos tornade por én / se achardes quen vos diga / senon assi com’eu digo||1263.12 non no posso sofrer / e cuido sempr’a tornar i||1313.23 E enton pode perder seu pesar: / da que el vira ir, veer tornar||1341.11 e, u torna d’i, o faz esmorecer||1348.20 ben sofren i de trabalh’e de pẽa, / ca van a furt’e tornan sen correr||1416.21 poi-lo el catou, / ben [o] guarra do mal, ca treminhou, / e diz o maestre: «Se lhi non tornar»||1434.11 ca, se eu tornar, / eu vos farei que nen un trobador / non trobe en talho senon de qual for||1473.9 e tornad’aqui ao meio dia||1507.9 mai-lo bon tempo tornou, / creceu a erva||1675.28 «Ben podedes vós ir / con ferivelha, mais nunca tornades»||1677.14 come romeu / que ven cansado, atal o vi end’eu / tornar||1677.14 e dizes que non tornou én?
2. v. intr. 'traducir'
1594.7 en latin come qual clerigo quer / entende, mais non no sabe tornar
3. v. intr. e tr. 'mudar, transformar, converter'
Nesta acepción pode rexer a preposición en e ocasionalmente de
564.8 Tornou sanhuda enton / quando m’est’oiu dizer, / e diss||734.5  tornou mui trist’, e eu ben lh’entendi / que lhi pesou porque lho defendi||880.3 ca o vejo cada dia tornar / de ben en mal e de mal en peior||888.14 vej’avoleza, / maleza, / per sa soteleza / o mundo tornar||1330.8 Pois en pobreza non sal de seu sén / e o ben-fazer o torna sandeu / por padecer o que non padeceu||1340.12 e as planetas o tornaron fol, / sen egreja nen capela de prol||1417.21 mais assi a soubestes vós deitar / antr’ũas rimas e entravincar, / que toda vó-la na vossa tornastes||1423.10 seer o mundo assi como é mizcrado / e ar torná-s’o mouro pelegrin||1531.21 ante tenho-[o] por trajeitador / ... / quen assi torna pena de cendal||1645.7 ca o manjar, que ante davan i / por dez soldos ou por maravedi, / log’esse dia cinc soldos tornou
82.4 e quant’ali ei de sabor / se mi ar torna pois en pesar / des que m’eu part’, ...||860.20 Non choredes, ca o pesar / sol Deus tost’en prazer tornar||901.4 e cuidava que m’ia ben / e todo se tornou en mal||1496.7 ca depois en ben tornaria
489.24 e ouveron tal pavor / que os seus panos d’arraizes / tornaron d’outra color
4. v. tr. 'facer voltar, volver á situación orixinaria'
10.4 e fez-mi tort’e desamor / quen mi a [a]tal senhor tornou||288.15 E rog’eu Deus, ... / ..., / que El me torn’en algũa sazon / u vos eu veja||686.19 E, pois vos eu tornar qual vos achei, / pesar-mi-á én, mais pero vingar-m’-ei
5. v. tr. 'devolver, corresponder; responder, dicir como resposta'
199.6 mais eu tan coitad’ando, / ..., / polo meu mal, que sol non lles torn’i / nen lles falo senon de quand’en quando||389.16 ca, se ll’alguen na mia coita falava, / sol non oia nen tornava i||734.20 E tenho que desmesura fiz i / porque lh’end’algũa ren non tornei i||1336.19 mais vós, senhor, con ledo contenente / lhi devedes i logo a tornar / certa resposta, sen ja máis coidar
6. v. tr. 'evitar, afastar'
1035.14 Diz que tan muito é coitado d’amor / que ren de morte non o tornará / porque non ouve ben de min nen á||1628.3 E pero Deus á gran poder, / non o pode tant’ajudar / que o peior possa tornar
7. v. pr. 'voltar, regresar'
114.33 e, depois que lh’o Soldan deu / o perdon, ouve gran sabor / de se tornar||145.14 e quen vos vir desamparar / min, que fui vosso pois vos vi, / terrá que faredes assi / depois a quen s’a vós tornar||152.2 Quisera-m’ir, tal consello prendi / e fui coitad’e tornei-me por én||574.6 pero, amiga, pôs migo / ben aqui, ... / que logo m’enviaria / mandad’ou s’ar tornaria||646.3 ala me tornarei / e i lo atenderei||648.2 Disse-mi a mí meu amigo, quando s’ora foi sa via, / que non lh’estevess’eu triste e cedo se tornaria||648.9 Que non lh’estevess’eu trist[e] e cedo se tornaria||732.6  tornar-m’-ei ced’ou morrerei||864.27 e tornei-m’eu logo a meu caminho, / ca de a nojar non ouve sabor||1048.20 mais, quando s’el tornar por me veer, / non lhi digan como m’el fez morrer||1318.5 e por esto diz que se quer tornar / u, gran temp’á, serviu e afanou||1400.19 Tornou-s’ela e dizia-m’outra vez: / ... ||1475.7 e ora per Roçavales passou, / e tornou-se do poio de Roldan||1673. e, ante que chegu’ao mar, / tornar-me poss’...
8. v. pr. 'transformarse, converterse en'
212. Mais torne-se na verdad||319.11 mas avia de lle falar / gran sabor, e de a veer, / e tornou-se-m’en gran pesar||1374.6 e el non achou / que nen un preito del fosse mover / nen ben nen mal, e triste se tornou
9. v. pr. 'virarse, dirixirse'
641.22 E fiz pesar a quen mi-o non faria, / e tornou-s’én sobre mí a folia||1487.15 E tornou-se contra seu gasalhado / e diz

tornar recado 'dar resposta, responder'
619.6 que lhi non tornei recado / ond’el ficasse pagado||1569.4 agora o verei / eno que vos ora preguntarei / e no recado que mi tornaredes
tornar sa via 'regresar ao camiño'
1404.5 e el[e] tornou logo sa via / con dous cães grandes que tragia

tornar + inf. (perífr. aspectual reiterativa)
267.10 E por esto rogo Santa Maria / que m’ajud’i e que me dé poder / per que eu torne na terra viver / u mia sennor vi en tan grave dia||571.6 mais ja cuidei / mil vezes no meu coraçon / que algur morreu con pesar, / pois non tornou migo falar||571.8 Porque tarda tan muito lá / e nunca me tornou veer
tornar + a + inf. (perífr. aspectual reiterativa)
45.2 que non tornei a mia senhor veer||502.10-11 mais quand’er quis tornar po-la veer / a lho dizer||1348.23 e onde sal i s’ar torn’a jazer / ou jantar ou, se non, aa cẽa||1365.3 Airas Moniz o Zevron, / leixad[e] o selegon / e tornad’a o albardar
tornar-se + en + inf. (perífr. aspectual reiterativa)
1279.3 ca nunca s’ome defendeu melhor / quando se torna en trobar / do que s’el defende por meu amor / dos que van con el entençar

◆ IPr.: P3 torna, P5 tornades, P6 tornan||ICp.: P3 tornava||IPt.: P1 tornei, P3 tornou, P5 tornastes, P6 tornaron||IFt.: P1 tornarei, P3 tornará, P5 tornaredes||IPp.: P1 tornaria, P3 tornaria||SPr.: P1 torne, P3 torne, P5 tornedes||SPt.: P1 tornasse||SFt.: P1 tornar, P3 tornar, P5 tornardes||Imp.: P5 tornade