Estas cantigas de cima foron feitas a ũu jograr que se prezava d’estrologo e el non sabia nada; e foi-se cercear, dizendo que averia egreja, e fazer coroa, e à cima ficou cerceado e non ouve a egreja; e fezeron-lhe estas cantigas por én.
En B a rúbrica foi copiada por Colocci após o v. 3 da estrofa II, na marxe final da columna b, onde comeza a cantiga de Estevan da Guarda. En V a rúbrica foi copiada polo copista entre as estrofas III e IV.
I. Edicións críticas: Lapa (1970 [1965]: 196-197 [= LPGP 254-255]); Pagani (1971: 156-157); Lagares (2000: 142 [rúbrica]); Lopes (2002: 517-518); Littera (2016: I, 276).
II. Outras edicións: Monaci (1875: 317); Braga (1878: 174); Machado & Machado (1958: VI, 51-53).
III. Antoloxías: Cátedra de Lingüística e Literatura Galega (1980: 18 [rúbrica]); Tavares & Miranda (1987: 180-181); Ferreiro & Martínez Pereiro (1996c: 88-89).
Rúbrica: cantigas] cas B; feitas] ffcās V; jograr] jogror V; sabia] sabea B : sa uiā V; cercear] cercdear B; fazer] s(oay) B; coroa] corea B; cima] cuna V; cerceado] crzeado B : t̃çeado V; ouve] o uue(rr) B; a egreja] alg̃ra V; e] et B; cantigas] cas B; por én] parem B
Texto:
1 estrologia] es crelogia V 2 feuza polo] benza pola V 3 dos] des V; dano] dapno BV 4 en] E B; atrevia] acreuia BV 5 fezeron ... ordinhar] fezero ... odrinhar B 7 jograria] rogaria B 11 e ... clerizia] et ... cłizio V 12 as planetas] az planetas B : as planedas V; tornaron] cornacon B 14 e ... mester] et ... mes der V 15 renunçaria] renūcaria B 16 sas] Las B; ordĩis] ordijs V 20 o] do BV 22 tapar] da par B 23 cient’o cabelo] ciente catelo B : ciem o cabelo V 25 ant’, el mui d’anvidos] amel muy dani ndos V 26 quand’el] q̃ndel V; asperança] asꝑanca B : asꝑanza V 29 aprendeo] a prandeo B : ap̃ndeu V 30 prometeo] ꝓmereo V 31 estudaria] estadaria B : estucaria V
Rúbrica: ũu] un Lapa : hun Pagani : um Lopes, Littera; à cima] a cima Lapa, Pagani, Lagares : [n]a cima Lopes, Littera; e] et Pagani
Texto:
1 Vaasquez] Vaasques Littera 3 dos] das Pagani; dano] dapno Pagani 8 E per esto per que, ant’, el vivia] E por [que] esto, per que ant’el vivia Lapa : E poys esto, per que ant’el vivia Pagani : E per [que] esto, per que ant’el vivia Lopes, Littera 9 lh’] lhe Lopes 11 clerizia] clerezia Lopes, Littera 12 tornaron] tornaram Lopes, Littera 16 ordĩis] ordiins Lopes, Littera 20 e] ed Pagani 22 E na] Ena Lapa; tapar] rapar Lapa, Lopes, Littera; queria] quer[r]ia Pagani 25 ant’, el] ant’el Lapa, Pagani, Lopes, Littera 26 asperança] a esperança Lapa, Lopes : a ‘sperança Littera 29 aprendeo] aprendeu Lapa, Pagani, Lopes, Littera 30 prometeo] prometeu Lapa, Pagani, Lopes, Littera
(I) Martín Vaásquez perdeu xa a fe na astroloxía, en que antes moito confiaba, polo grande engano dos planetas, do que tivo un gran prexuízo, porque o fixeron ordenar sen beneficio, por unha igrexa que non lle queren dar e polo que lle é prohibida a xograría.
(II) E por isto, polo que el vivía antes, lle é prohibido desde que foi ordenado, de agora en diante perdeu a esperanza de obter beneficio do oficio e da clerecía; e os planetas tornárono louco, sen igrexa nin capela de proveito e sen o oficio de que se mantiña.
(III) E xa bo grado renunciaría el ás súas ordes, polo que eu puiden saber, con tal de lle non ser vetado o seu oficio e tamén por non ficar en tan má situación como é ficar por iluso coroado e, o que é peor, perder o proveito do oficio que tiña.
(IV) E na coroa (de clérigo), que quería ocultar, deixa crecer conscientemente o cabelo e ás veces cóbrea cun capuz, o que el antes moi a desgusto faría; mais de si, cando perdeu a esperanza nos planetas, logo entendeu que da coroa (de clérigo) non tiraría bebeficio.
(1) E no seu libro, polo que aprendeu astroloxía, logo alí prometeu que nunca máis estudaría por el.
Estas cantigas de cima foron feitas a un xograr que se chufaba de astrólogo e non sabía nada; e foise tonsurar e facer a coroa (de clérigo), dicindo que conseguiría unha igrexa, e ao cabo ficou tonsurado e non conseguiu a igrexa; e fixéronlle estas cantigas por iso.
Esquema métrico: 3 x 10’a 10’b 1o’b 10’a 10c 10c 10’a (= RM 161:193) + 10c 10c 10’a
Encontros vocálicos: 1 da‿estrologia; 23 ci·ent’; 30 pro·me·te͜o
Esta cantiga está incluída na rúbrica colectiva feita para as tres cantigas de Estevan da Guarda contra Martin Vaasquez (1340, 1341, 1342), e colocada nos cancioneiros entre as estrofas desta primeira composición.
Martin Vaasquez é un xograr descoñecido, só citado por Estevan da Guarda e por D. Pedro de Portugal (UC 1451). No Projeto Littera (s.v. Martin Vasques) apúntase a un Martim Vaasquez, prior de Tábua, falecido em 1362. Tábua era señorío de Martim Vaasquez de Coinha, filiado nos Livros de Linhagens:
Este Martim Vaasquez de Coinha foi casado com dona Violante Lopez, filha de Lopo Fernandez Pacheco, senhor de Ferreira e privado d’el rei dom Afonso de Portogal, e de dona Maria Gomez e fez en ela don Vaasco Martiiz (Mattoso 1980: II/1, 378).
Tal como se recolle en Marcenaro & González (2024: s.v. Martin Vaasquez), “l' omonimia e la probabile relazione tra i due Martin Vasques (da Cunha e il priore) potrebbero così essere state utilizzate per dirigere, all' epoca della guerra civile tra Don Denis e l’infante Afonso (1319-1324), degli scherni indiretti contra un parente prossimo di uno dei piu intimi seguaci di Afonso IV”.
Alternativamente á sinalefa da‿estrologia, o patronímico Vaasquez podería computar como dúas sílabas, igual que Vaasquiz en 1341.5, feito a que non debería ser alleo a cronoloxía tardía de Estevan da Guarda, da derradeira xeración trobadoresca.
Planeta é unha forma erudita, incorporada tardiamente á lingua, co grupo inicial pl- e, moi raramente, con pr- (véxase nota a 7.44), que só se atesta a partir do século XIV. Nesta pasaxe é nome masculino, en face do uso uniformemente feminino nos vv. 12 e 47, e en 1342.2 e 8 e mais 1451.23.
Nótese, por outra banda, como dano presenta unha grafía pseudolatina <dapno> en BV (cfr. lat. damnum), a formar grupo con outras voces que esporadicamente mostran xeminación da consoante nasal, comezando con <dāno> (1487.17) e outras equivalentes como <āno> ano (1331.10) e <antāno> antano (1594.21), <Joanne> Joane (1329.3 e 10 e 1351.3), <donna> e similares dona (1402.1, 1480.r2 e 14), ou <cõmo> e similares como (294.15, 882.24, 1329.10, 1334.16, 1440.31, 1465.16, 1596.15, 1598.13). Tales grafías están relacionadas con outras tan frecuentes como peccado, soffrer... ou aínda máis esporádicas como <absconder> asconder (415.20), <obscuro> oscuro (1483.2), <monstrar> mostrar (véxase nota a 9.3), <expedir> espedir (809.1, 1126.15), ou algunhas formas minoritarias de verbos incoativos que presentan tamén formas en -scer (conhoscer, parescer, escaescer, falescer, nascer) e sciente (véxase nota a 117.19 e 68.11). E para alén destas formas aínda se poden ter en conta outras que semellan directamente latinas como <et> e, <in> en (2.18, 1451.2, 1624.17) ou <cum> con (91.1, 671.2 e 6).
Ordinhar ‘conferir ordes sagradas, ordenar’ é voz corrente na lingua medieval (véxase CGPA, s.v. ordinhar, ordinnar, ordĩar, ordinar...), evolución normal do lat. ordinare.
Defeso é participio irregular de defender (tamén nos vv. 9 e 17), forma xeral fronte ao esporádico defendudo e defendido (véxase tamén 1343.1, do propio Estevan da Guarda).
Aínda que renunciar é a forma que triunfou modernamente, até o final do século XV coexistiu coas variantes renunçar (coa evolución -cj> [ts]) e renuçar, con posterior evolución [nts] > [ts] (véxanse as ocorrencias no Corpus Galego-Portugués Antigo, s.v.).
Ao longo da Idade Media este verbo vacila nos usos transitivos entre a presenza da preposición a como rexencia ou a construción sen preposición. Eis dúas ocorrencias, entre outras moitas posíbeis, do uso sen preposición a (véxase CGPA):
e renunço todas razoes e todas excepsoes e todo dereyto que non aya ende nen-un por min par nunqua yr contra este prazo nen le possa dizer nemigalla (doc. 1272, ed. Duro Peña);
et renunçiaron toda exçepçon et exçepçoes et lees scriptas et non escriptas que por sy podessen auer en qualquer maneyra para senpre (doc. 1348, ed. Cal Pardo).
Ordĩis (< ordĭnes) responde ao singular ordin que, en face de orden, presenta unha fasquía latinizante (cfr. lat. ordĭnem). Ambas as dúas variantes convivían no seo da lingua durante a Idade Media.
A cláusula per quant’ei apreso presenta un valor moi próximo a unha unidade fraseolóxica formularia, similar a segund’apres’ei (230.10) e tamén a segundo como apres’ei (1118.20). Cfr. nota a 1343.4.
A voz peioria é substantivo derivado de peior (< peior + -ia), paralelo a melhoria.
Posibelmente devaneador (e a súa familia lexical) constitúa un castelanismo (de devanear, procedente de vano, gal-port. vão), sen máis atestacións medievais (e moi raras posteriormente). Nos textos antigos só localizamos o substantivo devaneo en dúas obras doutrinarias (CGPA):
Hora dize porque nõ es agora sobrevosa [sic] como soyas. ou porque nõ fazes discordias. ou porque nõ fornigas. ou porque nõ levãtas pellejas como soyas. hu som os teus devaneos. e a tua vãã gloria hu he o teu rrisso hu he (Vidas de Santos de um Manuscrito Alcobacense, ed. I. Castro).
se as escripturas das outras seitas forem conparadas e pesadas com as escripturas da fe christãa, çertamente as outras nom pareçem scripturas, mais pareçem hũas rudezas e devaneos e sandiçes (Corte Enperial; cfr. CdP, ed. A. de Almeida Calado).
A errada lección <do> (= e o) en BV permite a Pagani estabelecer a inexistente variante ed da conxunción copulativa e (< ĕt), que Carolina Michaëlis propuxo nalgunha pasaxe probabelmente por influencia do italiano (véxase nota a 7.13):
nen er ficar en tanta peioria,
como ficar por devaneador
coroado, ed, o que he peor,
perder a prol do mester que avia.
Procedente do adxectivo lat. ĭnuītus ‘que actúa contra a súa vontade, con relutancia’, o adverbio anvidos ‘de má vontade, contra vontade’ é de exclusivo uso literario, pois só se atesta neste verso e mais en 196.4 e 1091.7 como locución adverbial d’anvidos, igual que en CSM 55.4. Fóra da poesía trobadoresca, só o achamos coa forma a envidos na tradución galega da Crónica Geral Galega:
Et entõ el rrey dõ Alfonso foy seydo da priiom et entrou mõge ẽno moesteyro de Sam Fagũdo, mays a envidos ca de grado (Lorenzo 1975: I, 368).
A variante deenvidos rexístrase na Demanda do Santo Graal (véxase Magne 1944: IV, s.v. envidos), así como nuns poucos exemplos no CGPA, s.v. envidos. Véxase, outrosí, Machado Filho (2013: s.v. deenvidos).
A desinencia analóxica (gráfica) -eo na P3 dos pretéritos da segunda conxugación, con -o gráfico final, é máis escasa nas cantigas do que nos verbos da terceira conxugación (-io), xa que en todo o corpus só se atestan estoutras formas: tolleo (302.14), morreo (384.7, 20, 29 e 31), viveo (640.2), naceo (927.8), pereceo (1448.26), vendeo (1467.2), pareceo (1491.5). Véxase nota a 41.7-9.
Nous utilisons des cookies de tiers à des fins analytiques pour pouvoir connaître les habitudes de navigation (par exemple, les pages visitées). N'oubliez pas que si vous acceptez les cookies de tiers, vous devrez les exclure des options de votre navigateur ou du système proposé par des tiers.
Cliquez sur le bouton correspondant pour accepter ou rejeter les cookies :