1383 [= RM 97,13]

Lopo jograr, es garganton

Martin Soarez

Notas

Texto

• *

  Esta cantiga, xunto coas cantigas 1381, 1382 e 1384, todas elas a escarnecer o xograr Lopo, é alcanzada pola rúbrica que aparece na primeira da serie: «Outrossi fez estes cantares aposto a un jograr que dizian Lopo, e citolava mal e cantava peior; e son estes».

• 1

  A presenza de garganton ‘larpeiro, glotón’ (talvez co matiz tamén de ‘con má garganta para o canto, con má voz’) na produción medieval está asegurada a través da literatura didáctico-moralizante, onde o uso do adxectivo e do correspondente substantivo gargantoice é frecuente (véxase CGPA, s.vv. garganton, gargantõ, gargantoões).

  Véxase no Leal Conselheiro a crítica da gargantoíce (cfr. CGPA, ed. J. Piel): 

  Aos narizes, leixando feiçom e algũas nom boas contenenças que algũũs filham de maao custume, outro fallicimento hi nom ha senom sobeja deleitaçom de boos cheiros, e delligencia de os aver ou trazer com entençom corrupta de luxuria, gargantoyce, ou de sobeja folgança na dulçura delles. Aa boca perteecem estes fallicimentos, leixando feiçom: nom boa contenença, myngua de graça em fallar e riir, que se nom pode enssynar. Da parte da gargantoyce, como dicto he, nom aguardar pera comer, bever, ora convenyente; comer, bever sobejo; buscar vyandas ou vynhos com delligencia sempre estremados, husando della com sobeja folgança e cerimonias. Feo, desonesto, çujo, mynguado, mal e desordenadamente servydo, quanto aos custumes.

• 1-2

  Repárese no contraste entre es (v. 1), procedente do lat. ĕs, P2 do presente de indicativo de esse, e a forma sees (v. 2), procedente do lat. sĕdes, do verbo sĕdēre. Durante o período medieval conviviron os resultados da dupla conxugación de seer, até que, finalmente, a lingua seleccionou en cada tempo unha das formas.

• 5

  O verbo rascar ‘tocar mal un instrumento musical’ aparece asociado ao citolon e aos xograres Lopo (Martin Soarez) e Lourenço (Guilhade en UC 1515 e 1516).

• 6

  A perífrase filhar-se + a + infinitivo é unha perífrase modal incoativa, de inicio de acción, con diversas ocorrencias na lingua dos trobadores. Cfr., por exemplo, des i ar filhas-te log’a trobar (1513.3).

• 8

  A tradicional lectura do verso, cun fantasmal hápax foucelegon (co valor de ‘gafanhoto’ na versión lapiana; isto é, ‘ralo’) foi desbotada por Bertolucci, que, a partir do significado de ‘ferraña ou alcacer, avea’ do polisémico verde, Bertolucci Pizzorusso emenda levemente o verso para tirar a seguinte (e forzada) interpretación, recoñecendo a “excepcional audacia da construcción”: “Do mesmo xeito que a ferraña vive [ou medra; sobrenténdese aquí o guarece por do verso seguinte] gracias á fouce e ó legon, esperas ti [buscar de que] vivir cos fastidios que provocas; pero non é razoable pretender que se che sigan soportando: chegará un día en que che romperán o citolón na cabeza”.
  Foi José Luís Pensado (1985) quen acutamente interpretou o verso (e o texto), pondo en relación as ferramentas fouce e legon, devoradas xunto coa herba (o verde) por Lopo, xograr garganton: “Pero ¿que le invita a comer o que le manda comer Martin Soarez? ¿Alguna buena comida, algun manjar delicado? Nada de eso. Le manda o le invita a comer verde «hierba, alcacer o cebada». La normal comida de las bestias o de los asnos. (...) Lopo es un tragón i[n]saciable. Imagina que aun con eso no queda satisfecho, y por ello le invita a comer algo más, algo que le cruza por asociación en su mente, y ese algo más es nada menos que la fouce. El instrumento con que se siega o corta el verde alimento. Y de aquí en progresión creciente, puesto que en la línea de los aperos agrícolas, a modo de postre le invita a devorar el legón con que se cultiva la tierra en que se siembra la hierba, el verde, que siega la fouce” (cfr. Pensado 1985: 28-29). Véxase tamén Martínez Pereiro (1996: 107-112).
  Con todo, Montero Santalla insiste no insecto foucelegon, xa proposto por Lapa: “Tenho por seguro, como sugeria Lapa primeiramente, de uma alusão ao insecto cujo nome científico é Mantis religiosa, chamado popularmente em português louva-a-Deus. O nome foucelegom reflecte, muito felizmente, os elementos mais chamativos da morfologia deste insecto: a sua cabeça triangular em forma de legom (...) e nas patas dianteiras cheias de puas (que o louva-a-Deus emprega para apresar as suas vítimas), comparáveis a uma fouce” (2000: 639).

• 11-13

  Nótese en cho(s) a presenza de che como CI, fronte ao CD te, procedente da palatalización por fonética sintáctica do lat. te (véxase Ferreiro 1999: §§104b, 155.2), ao longo do corpus trobadoresco achamos casos diversos (Ferreiro 2012c), o mesmo que na prosa, con perto de 150 ocorrencias da forma palatalizada en textos galegos no banco de datos do TMILG, s.v. che, chi, cho(s), cha; en textos escritos en Portugal só se pode localizar na contracción cho/-a nuns poucos contextos, que se concentran na Demanda do Santo Graal (véxase CGPA, s.v.).

• 12-14

  Estes versos presentan notábeis coincidencias co que Joan Garcia de Guilhade di a Lourenço nunha tenzon (1513.29-31):

  –[E] ves, Lourenç’, ora m’assanharei,
  pois mal i entenças, e todo farei
  o citolon na cabeça quebrar.