1328 [= RM 30,11]

Donzela, quen quer que poser femença

Estevan da Guarda

Notas

Texto

• *

  Esta cantiga, igual que UC 213, 270 ou 926, entre outras, presenta unha ligazón interestrófica coa copulativa e entre as estrofas I e II (e ligazón causal nas estrofas II-III) que facilmente, por medio dunha disposición tipográfica minúscula e unha puntuación máis leviana, se podería interpretar como unha cantiga ateúda. Véxase nota á cantiga 74.

• 1

  No corpus das cantigas profanas, a voz femença só é utilizada na frase meter femença ‘considerar, prestar atención’ (565.1, 970.2 e 1408.18) e só en Estevan da Guarda aparece a expresión poer femença co mesmo significado. Nas Cantigas de Santa Maria (cfr. Mettmann 1959-1972: IV, s.v. femença) rexístrase tamén meter femença (CSM 96.36, 119.57, 305.42, 344.9) xunto con parar femença (CSM 224.5, 241.9). E na produción medieval, a mesma expresión poer femença, ás veces con gradación, aparece tamén en obras diversas. Eis algunhas atestacións en diversas obras (cfr. CGPA, s.v.): 

  assy como sẽẽdo filho del rey Recesundo, que perventuira poeria femença de aver o reyno e senhorio que fora de seu padre (Crónica Geral d’Espanha de 1344, ed. Cintra).

  Noutras obras, a formulación é máis complexa: 

  muyto devemos poer mais aficada femença na ordenança de toda nossa vyda (Leal Conselheiro, ed. J. Piel).

  Capitullo IIIIo. Como se mostra a myngua da segurança por algũũ poer mayor femença em algũa cousa que faz do que deve. Fallando propriamente, o medo ou receo he contrairo da segurança. E porem, mostrando algũũ en seu geito que põe mayor femença no que faz do que deve, bem declara que o sseu coraçom nom está muy seguro (Livro de ensinança de cavalgar a toda sela, ed. J. Piel).

• 4

  A expresión quant’é mia creença ‘segundo creo, conforme o meu parecer’ é unha expresión formularia de parecer, similar a moitas outras que existen no corpus das cantigas (véxase UC/Glosario, s.v. seer). En calquera caso, nótese a simétrica presenza de dúas expresións asertivas na mesma posición e verso dentro da estrofa: quant’é mia creença (v. 4) - quant’é meu ciente (v. 11).

• 6

  O indefinido ũu debería, aparentemente, computar como bisilábico, e así acontece con certa frecuencia ao longo do corpus; porén, na maior parte das súas aparicións funciona como unha forma monosilábica, revelando dese xeito que se trata dunha grafía conservadora. Algo similar acontece con bõo ~ boo (véxase nota a 241.10) e, aínda en menor medida, sõo ~ soo (véxase nota a 10.25), que son basicamente voces bisilábicas, aínda que nalgunhas ocasións computan como unisilábicas.
  Partimento ‘oposición’ é derivado nominal de partir.

• 7

  A voz negrigença é importación erudita do lat. negligentiam, que na lingua medieval presenta os resultados negleença e negligença ~ negligencia, conforme os datos fornecidos polo Corpus do Galego-Portugués Antigo. A variante con rotatización semella única, xunto con negregencia, atestada no Tratado de Alveitaria: 

  da qual danadura se se por negregencia do alveiter non tallar a uña como ja desuso dixe, a par da chaga nace do tuelo, ũa sobejedũe de carne que sal fóra porla chaga sobrela sola do pee (Pérez Barcala 2013: 202).

• 8

  A voz contenente ‘aspecto, aparencia física...’ tirada do latín a partir do participio activo de continere, presenta manutención, por tanto, de -n- intervocálico. É cultismo utilizado con relativa frecuencia desde o inicio da produción escrita (no corpus profano, tamén en 1336.18, 1373.19 e 1575.16).

• 11

  Quant’é meu ciente é outra frase formularia de carácter aseverativo (volve aparecer en Estevan da Guarda, en 1336.11, coa variante aquant’é meu ciente), que se suma á locución adverbial a ciente (475.32 e 1340.23), a partir do substantivo (68.11, 1408.21). Véxase nota ao v. 4.

• 14

  Tal como seeredes (trisilábico), e a diferenza das outras comparecencias desta forma do infinitivo flexionado, seerdes é forma bisilábica neste verso, en transición para a crase que se manifesta por veces en sera e seria e as restantes flexións persoais de futuro e pospretérito (véxase seen·d(o) en 1625.13). Probabelmente non sexa alleo a este feito que Estevan da Guarda pertenza á derradeira xerazón trobadoresca, xa en pleno século XIV.

• 17

  Aguça ‘dilixencia, fervor, empeño’ semella outro derivado regresivo de aguçar (do lat. *acutiare, derivado de acutus ‘agudo’), do mesmo modo que o derivado aguçosa ‘dilixente’ no v. 21. Ambas as voces son habituais desde os inicios da lingua (véxase CGPA, s.v.).
  A voz talan (‘desexo, vontade, inclinación’)  é palabra de orixe galo-románica, seguramente provenzal (cfr. prov. talan ~ talen,  fr. talant, do lat. talentum), que escurece o uso de talante (só en 924.21 e 1334.11). Véxase García-Sabell Tormo (1990: s.v. talan).

• 18

  A forma contrairo (do lat. contrarium), con metátese de iode mais sen evolución -ai- > -ei-, é forma verdadeiramente tardía. Nas cantigas só se rexistra en Estevan da Guarda (véxase tamén 1320.5 e 1342.10)¹ , para alén da Arte de Trobar: e o outro responda-lhe na outra dizend[o] o contrairo (Tavani 1999: 43). Con efecto, é voz que aparece a partir da segunda metade do século XIV (véxase CGPA, s.v. contrairo, contrayro). Neste contexto, contrairo funciona como un substantivo, co significado de ‘impedimento, obstáculo’.

• 21

  Igual que posfaço (1326.7) e aguça (v. 17), tamén desvairo semella derivado regresivo de desvairar, habitualmente considerado un castelanismo a partir de desvariar (véxase Machado 1967: s.v.; Cunha 1989: s.v.).