1357 [= RM 87,10]
Enmentar quer’eu do brial

Enmentar quer’eu do brial
que o infançon por Natal
deu a sa molher; e fez mal:
a gran traiçon a matou,
que lhi no Janeiro talhou
brial e lh’o manto levou.
O infançon cão d’Alvan
de muitos é omezian;
se for d’ant’el-rei, lhi diran
ca fremosa dona matou,
que lhi no Janeiro [talhou
brial e lh’o manto levou].
Brialesca, vai-te d’aqui
u for Lopo Lias e di
que faça i cobras por mí
ao que a dona matou,
que lhi no Janeiro [talhou
brial e lh’o manto levou].
Ben t’ajudaran d’Orzelhon
quantos trobadores i son
a escarnir o infançon,
ca fremosa dona matou,
que lhi no janei[ro talhou
brial e lh’o manto levou].
 
 
 
 
5
 
 
 
 
10
 
 
 
 
15
 
 
 
 
20
 
 
 
 

Manuscritos


B 1340, V 947

Edicións


I. Edicións críticas: Lapa (1970 [1965]: 385-386); Pellegrini (1969: 14-15 [= LPGP 593-594]); Lopes (2002: 268); Littera (2016: II, 50).
II. Outras edicións: Monaci (1875: 324); Braga (1878: 178); Machado & Machado (1958: VI, 74); Lapa (1964: 2-3); Souto Cabo (2012c: 122-123); Callón (2017: II, 59).
III. Antoloxías: Landeira Yrago (1975: 274-275); Tavares & Miranda (1987: 269-270); Diogo (1998: 264).

Variantes manuscritas


2 infançon] infancon B   4 traiçon] traycom B : trayzon V   5 Janeiro] la ueyro B   7 infançon] infancon B   10 matou] mātou V   11-12 Quelhi no ianeiro / Brialesta B : quelhi no ianeiro V   13 Brialesca] Brialhesta BV   21 infançon] infancon B : Jnfanzō V

Variantes editoriais


7 O infançon cão d’Alvan] O infançon, cão e livan Lapa : o infançon can, o d’Alvam Pellegrini : O infançom com o d’alvam Lopes : o infançom cam, o d’Alvam Littera   13 Brialesca] Brialete Lapa : Brialesta Pellegrini : Brialhesta Lopes, Littera   14 Lias] Lians Pellegrini   19 ajudaran] ajudarám Lopes, Littera   20 quantos] quantus Pellegrini

Paráfrase


(I) Falar quero do brial que o infanzón por Nadal deu á súa muller; e fixo mal: con gran traizón a matou, porque lle no xaneiro facer mandou un brial e o manto lle levou.
(II) O infanzón de Alván, de cabelo encanecido, é homicida de moitos; se for perante o rei diranlle que matou unha fermosa dama, porque lle no xaneiro facer mandou un brial e o manto lle levou
(III) Brialesca, vaite de aquí a onde estea Lopo Lias e dille que faga alí cantigas por min ao que a dama matou, porque lle no xaneiro facer mandou un brial e o manto lle levou.
(IV) Cantos trobadores do Orcellón alí están ben che axudarán a facer escarnio do infanzón, que matou unha dama fermosa porque lle no xaneiro facer mandou un brial e o manto lle levou.

Métrica


Esquema métrico: 4 x 8a 8a 8a 8b 8B 8B (= RM 19:30)
Encontros vocálicos: 1 bri·al; 4 tra·i·çon; 6 bri·al; 8 o·me·zi·an; 12 bri·al; 13 Bri·al; 18 bri·al; 24 bri·al

Notas


Texto
  • *

    Esta composición está incluída na rúbrica que precede a cantiga UC 1355, e que afecta tamén ás cantigas UC 1355-1366 de Lopo Lias: «Don Lopo Lias trobou a ũus cavaleiros de Lemos; e eran quatro irmãos e andavan sempre mal guisados; e por én trobou-lhis estas cantigas».

  • 2

    Natal é a forma dominante, con grande diferenza, no período medieval para aludir ao período de festas relixiosas en decembro arredor do nacemento de Xesús Cristo.

  • 7

    As anteriores edicións emendaron o texto, reinterpretando cão como can, e abalando entre considerar alvan como un tecido ou como topónimo. En calquera caso, o texto achegado polos manuscritos é perfectamente aceptábel: cão (do lat. canum) fai referencia á cor gris ou branca do cabelo (mais tamén podería aludir ao aspecto abrancazado do infanzón vestido de alvan; cfr. “tecido claro para vestimentas solemnes”, en Tavani 1990a: 185). Porén, Alvan (de novo en 1366.37) semella ser un topónimo inscrito no territorio de Lopo Lias; entre os diversos topónimos existentes (algún en terras ourensás) debe aludir á parroquia dese nome, no concello lugués de Sarria, ben próximo a Monforte (véxase Marcenaro & González 2024: s.vv. Alvan, Airas Moniz, o Zevron). Nótese, ademais, que o topónimo dispón de múltiplas documentacións no Corpus Galego-Portugués Antigo, s.v. Alvan, Aluan, Alvam...

  • 8

    A voz omezian é termo sinónimo de homicida (ou sospeitoso de homicidio), a formar parte da familia lexical derivada do lat. homicidium: omizio ~ omizia, omiziado/a, omiziar, omizioso ~ omezio, omeziar... (cfr. CGPA e CdP, s.v.).
    De todos os modos, é voz rara na produción medieval, con poucas atestacións. Pode verse en Dos costumes de Santarém (1294): 

    costume é que sse moytos uã a algũa [tẽço & hũu de nos mata] algu que aquele que o mata ffica aa justiça & os outros por omeziãaes (cfr. CIPM).

    Tamén nas Cartas portuguesas de D. João Portel (1295-1320): 

    E se algũ a uossa villa uener filhar comeres ou outras cousas, per força, e y morto for, ou ferido, nõ peytẽ por el nenhua cooyma, nẽ aiã, por omiziães, seus parentes (cfr. CdP). 

    E aínda pervive no Castelo Perigoso

    Ante que vaamos em nosso edefício, devem(os) de faz(er) as fosas p(er) que os imiig(os) nom possam empeence[r] a nosso castello, que ainda que eu dissesse que o edeficássem(os) em t(e)rra de paz, guardando as IIII pazes susoditas, ainda hi há omiziõoes, ladrõoes e treedor[e]s (cfr. CGPA, ed. de J. A. Santana Neto).

    Nos Miragres de Santiago aparece a variante omizia (do lat. homicidam): 

    Se eu fezer aquesto que me tu mãdas, nõ poderey viuer, et seerey omizia de mĩ meesmo, et ar oyn dizer que aquel que se mata que seeria perdudo (cfr. CGPA, ed. Pensado).

  • 13

    Eis outro locus criticus da cantiga, cunha unánime secuencia manuscrita de dubidosa interpretación, e con múltiplas  lecturas por parte das diversas edicións. Lapa propón Brialete, con dubidosa explicación: «Deverá tratar-se de brialesta, forma diminutiva idéntica a coralete, jogralete. É a própria vítima, a mulher do infanção, que, erguida da terra e revocada à vida, diz ao brial que vá junto de Lopo Lias e dos outros trovadores, para que estigmatizem em verso a crueldade do marido. É um dramatismo curioso e uma nota excepcional na poesia trovadoresca».
    Pola súa parte, Pellegrini reproduce literalmente o manuscrito cun Brialesta que define como “canzone del brial”. Conforme o editor italiano, “Don Lopo ha coniato questo hapax sul tipo delle voci provenzali, tutte indicanti generi poetici, balaresc, gelozesca, peguesca, sirventesc (...) Quel che nel testo segue il vocativo brialesta è semplicemente un impiego comico del «congedo» che chiude tante poesie medioevali (...) don Lopo invita la canzone, como se non fosse opera propria, a recarsi da don Lopo stesso in Orzelhon, dove tutti i trovatori del luogo le verranno in aiuto”.
    Nas últimas edicións, de Lopes e Littera, fálase da “brialhesta ou canção do brial”, seguindo a proposta de Silvio Pellegrini: «D. Lopo Lias faz aqui uma utilização jocosa do congedo das poesias provençais, espécie de recado final que [o] trovador dava como incumbência a alguém ou alguma coisa (às vezes à própria canção) de transmitir a uma outra pessoa, em geral à sua senhora. Também aqui o trovador convida, pois, a sua canção (que ele designa jocosamente pelo neologismo brialhesta, ou canção do brial) a incitar D. Lopo Lias a continuar a perseguição poética ao infanção, como se não fosse ele o próprio autor» [consult. 23-4-2020].
    Pola nosa parte, acollemos tamén a lectura e interpretación de Pellegrini na procura de sentido para tan problemática secuencia, pois a valoración do editor italiano está abondo xustificada literariamente: Brialesta sería unha denominación ad hoc, xocosa e paródica, para esta cantiga do brial, pois é enviada ao modo en que os trobadores occitanos enviaban as súas cansós. Porén, e tendo en conta a moi frecuente confusión <t>/<c>, propomos Brialesca, acorde cos nomes xenéricos provenzais indicados por Pellegrini: balaresc, gelozesca, peguesca, sirventesc.

  • 14

    Non é frecuente a autonominatio nas cantigas galego-portuguesas alén do especial caso de Joan Garcia de Guilhade, que se introduce con relativa asiduidade nos seus cantares. Agora é Lopo Lias, trobador tamén de singular personalidade, que se integra na cantiga.
    Canto a di, é forma imperativa derivada directamente da correspondente forma latina dīc, que modernamente foi refeita para diz en portugués conforme o padrón morfolóxico verbal lusitano.

  • 16

    Aínda que, en xeral, ao computa metricamente como bisilábico, este encontro vocálico é unisilábico (de modo semellante ao que acontece con aa(s), véxase nota a 336.8), como se pode atestar con seguranza noutras pasaxes do corpus (336.8, 455.1, 725.3, 813.12 e 21, 17 e 26, 968.24, 1015.10, 1356.r2 e r4, 1364.1 e 7, 1398.7, 1497.18, 1532.24, 1629.11). Cfr. nota a 73.21.

  • 19

    Orzelhon é o “nome de um distrito medieval do actual noroeste ourensano situado numa área a que se vinculam alguns dos mais antigos poetas galego-portugueses” (Souto Cabo 2012c: 115)1 . Véxase a delimitación xeográfica precisa en Marcenaro & González (2024: s.v. Orzelhon).

  1. ^

    Vicenç Beltrán (2009) apunta á identificación deste Orzelhon coa fortaleza castelá de Orcejón (Palencia), dominada polos Lara, de modo que a produción poética de Lopo Lias estaría relacionada cos acontecementos producidos en Castela tras a morte de Henrique I entre 1217 e 2018. Perante esta hipótese, Souto Cabo (2012c) argumenta solidamente as dificultades obxectivas para a confirmación de tal proposta.

Buscar
    Non se atopou ningún resultado