458 [= RM 18,39]

Se me graça fezesse este Papa de Roma

Afonso X

Notes

Texte

• *

  Esta cantiga de escarnio é unha mostra das desavinzas entre Afonso X e o Pontífice de Roma por mor no nomeamento do sucesor de Don Joan Airas, arcebispo de Santiago, en 1266.

• 2

  A lección <eres> de B, onde precisariamos tres sílabas métricas, permite diversas lecturas, todas elas conxecturais, como o ele os de Lapa e Paredes. Dado que é moi frecuente o erro <e>/<o>, que tamén aparece na palabra rimante do v. 15, preferimos, con Lopes, fixar un texto or[a] os, que ten a vantaxe de non repetir o pronome el, xa presente no verso seguinte, e adiantar o adverbio de tempo, presente no refrán.
  A voz reposte (‘enxoval doméstico’) rexístrase tamén en textos de Pero Gomez Barroso (1462.11 e mais 1464.9 e 14).

• 3

  A partir da lección <loma>, interpretada conxecturalmente como <soma> polo frecuente erro <l>/<s>, talvez haxa que considerar os cabos como o accesorio e a soma como o principal, de modo que o verso significaría ‘que me dea a min o importante e que fique o Papa co restante’.

• 4

  A voz galdrapa (‘pano que se colocaba na sela’), que concorre coa variante gualdrapa (en 1633.4, 10 e 31) só se rexistra no corpus das cantigas trobadorescas profanas. En calquera caso, a presenza deste termo é segura a partir do moi frecuente erro <r>/<p>. Véxase, só en B e nas cantigas de Afonso X os seguintes casos: penhos <renhos> B (454.6), porque <ror q̄> B, <por q̄> V (479.18), d’Estepar <destorar> B, <destopar> V (480.11).

• 5

  O feito de que ora non apareza nas seguintes estrofas permitiría consideralo unha forma espuria na primeira ocorrencia do refrán, de modo que este fose isosilábico con 11 sílabas. É por isto que foi omitido por Littera na súa edición; porén, para conseguir un refrán isométrico abondaría coas sinalefas quisera‿eu assi‿ora.

• 6

  A capa pode ser unha alusión ao manto cardinalicio, orixe da disputa entre o Rei e o Papa.

• 8

  A evidente hipometría do verso explica as diversas posibilidades de reconstrución e as diferentes lecturas. Optamos por reintegrar os panos, que parecen necesarios polo verbo talhar que aparece a seguir.

• 9

  Existen indicios suficientes para considerar que a contaxe bisilábica de mais (ou máis) era un feito na lingua trobadoresca, nomeadamente a partir da análise das leccións manuscritas de preto dun centenar de pasaxes que apoian tal consideración métrica (Ferreiro 2016c). A partir deste feito, son desnecesarias as diversas emendas dos editores neste verso, todas inducidas polo aparente problema de hipometría.

• 13

  Tal como o verso foi transmitido presenta unha sílaba excedente, que dificilmente pode ser omitida sen intervir de máis na lección de B: é por isto que resulta preferíbel considerar o xeral hiato -aes de cardeaes como unha única sílaba métrica.

• 14

  O pronome nós, como as restantes formas pronominais tónicas oblicuas (mí ~ min, ti, nós, vós, el ~ ela), pode aparecer como complemento directo sen preposición, como forma libre, con algunha frecuencia na lingua trobadoresca.

• 15

  A rima impón unha terminación -elhos (en rima con trebelhos e conselhos) que preferimos ver nos cõelhos antes do que nun castelanismo reconstruído elhos (opción de Lapa e dos posteriores editores, aínda que tal préstamo aparece en CSM 273.38-39, nas rimas dello: espello : conssello). A lección <con eles> implicaría o desenvolvemento da nasalidade vocálica como unha consoante <n>, a semellanza doutras pasaxes que non presentan dúbida: no mesmo copista de B, véxase <capaton es> çapatões en 459.10 . Véxase nota a 25.5.

• 16

  A reintegración de unha sílaba métrica realizámola co artigo no sintagma a sa capa, en paralelo co mesmo uso no v. 10.