114 [= RM 97,28]
Pero non fui a Ultramar

Esta cantiga fez Martin Soares a un cavaleiro que era chufador, que dezia que viinha d’Outramar.

Pero non fui a Ultramar,
muito sei eu a terra ben
per Soeir’Eanes que én ven,
segundo lh’eu oi contar:
diz que Marselha jaz alen
do mar, e Acre jaz aquen,
e Somportes log’i a par.
E as jornadas sei eu ben
como lhi eiri oi falar:
diz que pod’ir quen ben andar
de Belfurad’a Santaren,
se noutro dia madurgar,
e ir a Nogueirol jantar
e maer a Jerusalen.
E diz que vio ũu judeu
que vio prender Nostro Senhor;
averedes i gran sabor
se vo-lo contar, cuido-m’eu:
diz que é [un] judeu pastor,
natural de Rocamador
e que á nom[e] Don Andreu.
Do sepulcro vos ar direi
per u andou, ca lho oi
a Don Soeiro; ben as[s]i
como m’el dis[s]e vos direi:
de Santaren tres legoas é,
e quatro ou cinco de Loule,
e Belfurado jaz log’i.
Per i andou Nostro Sen[h]or,
d’ali diz el que foi romeu;
e, depois que lh’o Soldan deu
o perdon, ouve gran sabor
de se tornar, e foi-lhi greu
d’andar Coira e Galisteu
con torquis do emperador.
 
 
 
 
5
 
 
 
 
10
 
 
 
 
15
 
 
 
 
20
 
 
 
 
25
 
 
 
 
30
 
 
 
 
35

Manuscrits


B 143

Edicions


I. Edicións críticas: Michaëlis (1990 [1904]: I, 777-778); Bertolucci Pizzorusso (1992 [1963]: 45-46); Lagares (2000: 111 [rúbrica]); Lapa (1970 [1965]: 428-429 [= LPGP 653]); Lopes (2002: 301-302); Littera (2016: II, 133-134).
II. Outras edicións: Molteni (1880: 55); Machado & Machado (1949: I, 204-205); Callón (2017: II, 13-14); Rios Milhám (2017: I, 114).
III. Antoloxías: Piccolo (1951: 42-43); Gonçalves & Ramos (1983: 141-142); Tavares & Miranda (1987: 156-157); Jensen (1992: 228-230); Ferreiro & Martínez Pereiro (1996c: 165-166); Marcenaro (2006: 146-148); Mongelli (2009: 219-220).

Variants manuscrites


Rúbrica. chufador] chiofa dᵉ B; viinha d’Outramar] mjħa donc̄ Mar

Texto. 2 eu]cu B   3 Eanes] eanēs B; que] qȝ B   5 Marselha] marcelha B   7 Somportes log’i a par] pom ror tes loguy arar B   10 ben] vem B   12 se noutro] Ten outº B   13 jantar] iā car B   14 Jerusalen] jhrl̄m B   16 vio] nyo B   17 averedes] eaueredes B; sabor] savor B   19 é] ħ B   21 á] ħ B   22 vos ar] uꝯ̃ B   26 é] ħ B   27 cinco] āto B   28 Belfurado] belsselffurad’o B

Variants editorials


Rúbrica: chufador, que] chufador e que Littera; viinha] vinha Lapa, Lopes, Littera; d’Outramar] d’alen mar Michaëlis : d’Ultramar Lopes

Texto: 3 Soeir’Eanes] Soeireannes Michaëlis : Soeyr’Eannes Bertolucci Pizzorusso : Sueir’Eanes Littera   5 Marselha] Marcelha Bertolucci Pizzorusso   7 Somportes] Pomrortes(?) Michaëlis : Pomrortes Bertolucci Pizzorusso   9 eiri oi] oj’oí Michaëlis   12 se noutro] e’n outro Michaëlis; madurgar] madrugar Lapa   14 maer] mãer Michaëlis, Bertolucci Pizzorusso   15 viu] vio Lopes, Littera; ũu] [i] un Michaëlis : uu Littera   17 averedes] E averedes Michaëlis, Lapa, Lopes, Littera : e avredes Bertolucci Pizzorusso; i] om. Michaëlis   22 vos] vus Michaëlis, Bertolucci Pizzorusso; ar] eu Michaëlis, Bertolucci Pizzorusso : [er] Lapa, Lopes, Littera   24 Soeiro] Sueiro Littera   25 vos] vus Michaëlis, Bertolucci Pizzorusso   27 quatro ou cinco] outro tanto Michaëlis : quatr’ou cinco Lapa, Lopes, Littera   29 i] u Michaëlis, Bertolucci Pizzorusso, Lopes, Littera

Mètrica


Esquema métrico: 8a 8b 8b 8a 8b 8b 8a (I-III, V [= RM 152:3]) + 8a 8b 8b 8a 8c 8c 8b (IV [= RM 163:31])

Encontros vocálicos: 3 *queén; 9 lhieiri; 15 vi͜o; 16 vi͜o; 26 le·goas; 27 quatroou

Notes


Rúbrica
  • As voces da familia de chufar (chufa, chufador) só aparecen nas cantigas escarniñas (véxase nota a 782.21).

    A forma disimilada dezia tamén se rexistra no corpus lírico (1.12, 517.12 e 1197.24; cfr. desdezidores en 1444.3): é produto da disimilación relativamente frecuente no copretérito de dizer, tal como se pode comprobar no CGPA, s.v. dezia, dezian, deziam, deziã etc. Cfr. nota a 521.3.
    Por outra banda, obsérvese o posíbel xogo con Outramar, eventual evolución de Ultramar mais tamén interpretábel como outr’amar (a propósito desta e doutras alusións “maliciosas” sobre Soeir’Eanes ao longo da cantiga, véxase Martínez Pereiro 1999: 160-167).

Text
  • *

    A cantiga ten como obxecto o escarnio de Sueiro Eanes a propósito da suposta viaxe a Ultramar, isto é, á Terra Santa. Nótese como a falsidade da viaxe se suxire a través da deslocada posición xeográfica dos diversos topónimos que aparecen na cantiga, para alén doutras afirmacións carentes de lóxica espacial e/ou temporal.
    O xograr Sueir’Eanes (ou Soeir'Eanes) aglutina varias cantigas e trobadores de modo que constitúe un pequeno ciclo satírico no conxunto das cantigas de escarnio e de maldizer: xunto coa cantiga de Martin Soarez, interveñen Afons’Eanes do Coton (nº 1595), Pero da Ponte (nº 1648, 1657 e 1662).

  • 5-7

    Marsella, a cidade francesa, non está «alen do mar», do mesmo xeito que Acre, o porto mediterránico de Siria, non «jaz aquen», nin Somport e o paso dos Pireneos está situado «a par».

  • 9

    A forma eiri é variante gráfico-fonética de eire ‘onte’ (do lat. hĕri), voz escasamente documentada na poesía profana galego-portuguesas (1183.1, 7 e 13, 1493.1, 1585.5). Sobre o -i final véxase nota a 33.6. De calquera xeito, eire debía ser a forma dominante para indicar ‘día anterior a hoxe’, polo menos na poesía, pois oonte só se atesta en 1403.6 e eire ~ eiri non se rexistra na prosa.

  • 10

    A lección <vem> debe ser interpretada como ben, isto é, quen ben andar (‘quen andar lixeiro’), interpretación que procede de Michaëlis, seguida por todos os editores, que acae ben ao sentido e está xustificada desde o punto de vista paleográfico, dado que este copista comete numerosas confusións de grafías, entre elas a de <b/v>, como pode verse no v. 17 desta mesma cantiga: <savor> sabor. Este erro <u>~<v>/<b> pode rastrexarse ao longo dos cancioneiros italianos noutras pasaxes: <vẽ> B ben (205.2), <aceui> BV acebi (482.28) <uen> V ben (884.3), <traualhe> V trabalh’e (1348.19), <ueeyro> V Beeito (1484.1), <ueeyto> V Beeito (1484.3), <velpelho> V Belpelho (1489.1) etc.

  • 11-14

    Talvez Belfurado sexa Belorado, poboación de Burgos (España), ben distante da cidade de Santarém, en Portugal (Nogueirol é un topónimo non localizado), mais todos eles tan distantes de Jerusalen que sería absolutamente imposíbel xantar na Península e maer ‘permanecer, pernoitar’ (<manere) na capital da Terra Santa. Este mesmo Belfurado aparece repetidamente na Crónica Geral Galega (véxase, por exemplo, Lorenzo 1975: I, 310, 681).

  • 14

    A aparición da preposición a só se explica considerando elíptico o verbo ir (v. 13); isto é, «e ir a Nogueirol jantar / e (ir) maer a Jerusalen».

  • 15

    Debemos supor que u͂u funciona como bisilábico neste verso, aínda que en xeral esta forma arcaica do indefinido é unisilábica, mostrando como na realidade a pronuncia xa tiña evoluído, tal como acontece coas formas do tipo veerei, que poden ser uni- ou bisilábicas. Véxase nota a 47.20.

  • 15-16

    A representación gráfica da desinencia da P3 de pretérito indicativo dos verbos da terceira conxugación (cfr. vio) oscila entre a esmagadoramente maioritaria -iu e a esporádica -io, mostra dunha vacilación inicial que aínda se conserva nalgúns territorios galegos. Cfr. nota a 302.14. De calquera xeito, ambas as representacións implican unha mesma realidade fonolóxica e métrica, como mostran os casos de rimas entre -io e -iu (véxase, por exemplo, 614.1-8), ou aqueloutras situacións en que se produce variación desta desinencia en estruturas paralelísticas (véxase 583.8) ou no refrán (véxanse 592.r1, 1336.r, 1361.r2-r3).

  • 17

    A presenza da copulativa inicial confire máis unha sílaba ao verso que só se pode regularizar a partir da súa expunción ou, alternativamente, coa expunción de i (opción de Michaëlis). A forma avredes de Bertolucci non responde á lección manuscrita nin existe no corpus. Optamos, pois, pola omisión da copulativa, a partir da existencia de diversas pasaxes ao longo do corpus en que, a partir do testemuño diverxente dos manuscritos se pode determinar con seguranza o carácter espurio da copulativa, feito que acontece con certa frecuencia, especialmente no inicio do verso. Véxase, entre outros, B vs. A (66.14, 96.10, 128.14, 224.7, 241.22, 306.13, 312.5 e 13), A vs. B (129.28), A vs. BV (1236.10 e 16), B vs. V (851.12, 924.19, 950.7, 1631.7), V vs. B (740.10, 935.6, 1148.9).

  • 18

    Cuido-m’eu ~ coido-m'eu constitúe unha frase formularia aseverativa que é utilizada con bastante frecuencia no corpus (36.10, 115.17, 219.4, 1019.18, 1368.11, 1611.19 e 1626.5), converténdose así nunha alternativa a expresións como a meu cuidar, segundo meu sén etc.

  • 20

    Nomear Rocamador (Rocamadour, en Francia), onde había unha importante romaría de Santa María (véxanse CSM 8, 147, 153, 157-59, 331, 343, para alén doutras referencias), como lugar de orixe dun xudeu acrecenta a grande mentira da viaxe de Sueiro Eanes á Terra Santa.

  • 21

    A forma verbal á, seguramente por erro de copia, comparte abreviatura con é (vv. 19, 26), pois as tres formas verbais aparecen en B como <>.

  • 22

    A partícula ar é produto do desenvolvemento da abreviatura correspondente en <uꝯ>, que pasou inadvertida aos editores, vista a presenza de eu en Michaëlis e Bertoluci, e de [er] en Lapa e Lopes. Unha situación practicamente igual pode verse en 620.10.

  • 26

    Legoa conta sempre como bisilábico na poesía trobadoresca profana galego-portuguesa (véxase 461.3, 962.26, 1366.7).

  • 26-28

    Obviamente, o sepulcro de Xesús Cristo está a moitas leguas de Santarém, Loulé (cidade algarvía) e Belfurado (véxase v. 11).

  • 27

    O erro <ã>/<cin> en <ãto> cinco en B explícase a partir do comprobado erro <a>/<ti> (e <a>/<ci> nos apógrafos italianos: <para> B parti (18.18), <Maram> B Martin (115.8), <marã> B Martin (115.22), <parar> B partir (627.9), <parado> BV partido (1326.21), <parar> V partir (1345.13), <conssenar> B consentir (1468.15), <ama> B cima (1489.47) etc.

  • 31-35

    O Soldan ‘Sultán’ (islámico) non pode conceder perdón a ningún cristián, ao tempo que dificilmente os torquis ‘turcos’ (ocorrencia única no corpus) non andaron por Coira (a poboación de Coria, na Estremadura española) e Galisteu (localidade cacereña, tamén na mesma rexión española).

  • 33

    Nótese a presenza do provenzalismo greu, que concorre na lingua trobadoresca, sempre en rima, coa forma xeral grave.

Cercar
    No s'ha trobat cap resultat

    Fem servir cookies de tercers amb finalitats analítiques per poder conèixer els hàbits de navegació (per exemple, les pàgines visitades). Tingueu en compte que, si accepteu les cookies de tercers, haureu d'eliminar-les de les opcions del navegador o del sistema ofert per tercers.
    Feu clic al botó corresponent per acceptar o rebutjar les cookies:

    ConfiguracionsAcceptar