77 [= RM 78,15]
Ogan’, en Muimenta

Ogan’, en Muimenta,
dis[s]e Don Martin Gil:
«Viv’en mui gran tormenta
Dona Or[r]ac’Abril
per como a quer casar seu pai;
e, a quen lho enmenta,
cedo moira no Sil,
e ela, se se con Chora vai».
E disse en Muimenta
[en] como vos direi:
«Ela viv’en tormenta,
segundo o eu sei,
per como a quer casar seu pai;
e, a quen lho enmenta,
cedo o mate el-rei,
e ela, se se con Chora vai».
El disse en Muimenta,
as[s]i me venha ben:
«Viv’en tan gran tormenta
que quer perder o sén
[per como a quer casar seu pai];
e, a quen lho ementa,
cedo moira por én,
e ela, se se con Chora vai».
 
 
 
 
5
 
 
 
 
10
 
 
 
 
15
 
 
 
 
20
 
 
 
 

Manuscritos


B 104

Edições


I. Edicións críticas: Michaëlis (1990 [1904]: I, 738-739); Lapa (1970 [1965]: 371-372 [= LPGP 518]); Lopes (2002: 39-40); Littera (2016: I, 627).
II. Outras edicións: Molteni (1880: 37); Machado & Machado (1949: I, 145); Rios Milhám (2017: I, 77).
III. Antoloxías: Piccolo (1951: 14-15); Landeira Yrago (1975: 133); Ferreiro & Martínez Pereiro (1996c: 141); Diogo (1998: 38-39).

Variantes manuscritas


5 casar] cassar B   7 no Sil] nossa B   8 e ela] e a ella B   10 vos] uos B   13 a quer] aq̄i B   16 e ela] ectela B; Chora] thora B   18 venha] uenħa B   19 tormenta] tor tormēta B   20 quer] q̄i B   24 e ela] ea ela B; Chora] thora B

Variantes editoriais


1 Ogan’] Ogan[o] Lopes, Littera; Muimenta] Mũimenta Michaëlis   5 a] [or']a Littera; seu] [o] seu Michaëlis   6 enmenta] ẽmenta Lapa   7 moira no Sil] o mate un [vil] Michaëlis   8 e ela] e a ela Michaëlis : e a[r] ela Lapa, Lopes, Littera   9 disse] diss(e) Michaëlis; Muimenta] Mũimenta Michaëlis   10 [en] como] como Michaëlis : com’[ora] Lopes; vos] vus [eu] Michaëlis   13 seu] [o] seu Michaëlis   14 enmenta] ẽmenta Lapa   16 e ela] e a ela Michaëlis : e a[r] ela Lapa, Lopes, Littera   17 disse] diss(e) Michaëlis; Muimenta] Mũimenta Michaëlis   21 a] [or']a Littera; seu] o seu Michaëlis   22 ementa] ẽmenta Lapa : enmenta Lopes   23 cedo moira] ced’o maten Michaëlis   24 e ela] e a ela Michaëlis : e a[r] ela Lapa, Lopes, Littera

Métrica


Esquema métrico: 3 x 6’a 6b 6’a 6b 9C 6’A 6b 9C (= RM 96:2)

Encontros vocálicos: 1 Mu·i·men·ta; 9 disseen Mu·i·men·ta; 15 cedoo; 17 disseen Mu·i·men·ta

Notas


Texto
  • *

    Esta cantiga fala do casamento forzado de Da. Urraca Abril, filla de D. Abril Perez de Lumiares, con Joan Martins de Riba de Vizela, alcumado «o Chora». Tanto o noivo como o pai da noiva foron partidarios do futuro rei Afonso III, fronte a D. Martin Gil de Soverosa, que foi seguidor fiel de D. Sancho II, finalmente vencido polo Boloñés após a guerra civil. Os personaxes da cantiga aparecen en diversas pasaxes dos Livros de Linhagens. Véxanse algúns a modo de exemplo:

    Este dom Fernam Garcia foi casado com dona Orraca Abril, filha de dom Abril Perez de Lumeares e de dona Sancha Nunez e nom houverom semel (...) Este Dom Joham Martĩiz Chora foi casado com dona Orraca Abril, filha de dom Abril Perez de Lumeares e de dona Sancha [Nunez] de Barvosa, e fez em ela ũu filho [...] (Mattoso 1980: I, 280, 310).

  • 1

    Muimenta, topónimo frecuente no territorio galego-portugués (xunto con Moimenta), non ten identificación segura. Do punto de vista métrico, Muimenta (do lat. monimenta) computa como catro sílabas métricas, feito que escusa calquera reintegración no verso hexasilábico.

  • 2

    Don Martin Gil refírese a Martin Gil de Soverosa, irmán do trobador Vaasco Gil, importante personaxe (tenente de Riba Minho e de Sousa) no reinado de D. Sancho II de Portugal.

  • 4

    Orraca Abril de Lumiares, muller de Joan Martins de Riba de Vizela, alcumado «o Chora» (véxase nota ao v. 8), foi barregá de Afonso III; cando ficou viúva casou de novo co trobador Fernan Garcia Esgaravunha:

    E depois casou esta dona Orraca Abril, suso dita, com dom Fernam Garcia Esgaravunha, filho de dom Garcia Meendez de Sousa e de dona Elvira Gonçalvez de Toronho, e nom houverom semel (Mattoso 1980: II/1, 424).

  • 7

    A interpretación de <nossa> como erro por <nossil>, isto é, no Sil, ten apoio non só na necesidade rimática mais tamén na similar e frecuente confusión dos apógrafos italianos <a>/<ti> (véxase nota a 103.7), tras os erros <t>/<i> e <i>/<l>: <tohan> B Joan (461.25), <tētēde> B, <tentende> V i entende (1317.7), <ēsmar> B, <ē stuar> V ensinar (1341.16), <iudas> B, <tudas> V Judas (1450.21) etc.; <cuid al> A, <cuydar> B cuid’al (356.10); <ffodel> B, <ffoder> fod’el (491.7), <argo> B, <algo> V algo (1503.8) etc.

  • 8

    Aínda que Michaëlis mantén a preposición a introducindo ela, os demais editores tentaron resolver a incoherencia semántica do verso reconvertendo a preposición no adverbio a[r]. Porén, é frecuente achar nos cancioneiros a intromisión do elemento <a>, ben en perífrases verbais (véxase nota a 55.17) ben introducindo erroneamente un CD (véxase nota a 68.1); para alén destes casos, aínda se poden localizar outros en que <a> non cumpre unha función definida: B vs. V (778.11), V vs. B (497.7, 785.6, 1681.10), BV (1620.17, 1663.2). No caso do refrán desta cantiga, ese a espurio pode ser produto da atracción (construtiva ou visual) de e a quen lho... do v. 6, situado en paralelo por cima nas tres ocorrencias do refrán.
    Así pois, neste paso parece necesaria a súa expunción do citado elemento, que pode deberse a un erro de copia similar aos citados; deste modo regularízase, ademais, a medida eneasilábica dos vv. 1 e 3 do refrán e evítase a anómala sinalefa e‿a (que explica a adición do artigo no v. 1 do refrán por parte de Michaëlis, para nivelar como decasílabos estes versos).

    Nótese a grafía <ll> de ela en B, que, alén de se rexistrar en múltiplas ocorrencias de nulho nos apógrafos italianos (especialmente en B) en vez de <lh>, só se acha de forma esporádica como grafía etimolóxica en voces con /l/ procedente, en xeral, da xeminada latina (ali, bailada, castelo, cavalo –e cavaleiro–, esmola, querelar, Varela, vassalo, Vilanansur etc., con especial incidencia en ela, aquela e ele/s), moi esporadicamente na forma do pronome el (e mais do artigo el-) (véxase nota a 637.2), nalgunha asimilación do artigo ou do pronome (véxase notas a 6.32 e 918.11) e, finalmente, en voces co secuencia fonética [ɾl], que é transmitida sistematicamente en BV coa grafía <rll> (véxase nota a 392.9).

    Chora era o alcume de Joan Martins Riba de Vizela, casado con Orraca Abril, citado en múltiplas ocasións nos Livros de Linhagens (véxase Mattoso 1980, e Mattoso & Piel 1980), mesmo no fragmento desa obra conservado na Biblioteca da Ajuda:

    iohã martijz chora foy casado cõ dona oraca abril filha de dõ abril perez de lumeares e de dona sancha martijz de baruosa (Brocardo 2006: 85).

  • 10

    A hipometría versal resólvese ben recorrendo á locución conxuntiva modal en como, moi frecuente para introducir a cláusula dependente dun verbo dicendi ou verbo declarativo. Véxase nota a 240.2-3.

  • 15

    Sendo posíbel (mesmo probábel) a sinalefa mate‿el-, o ritmo dos vv. 7 e 23 parece indicar a sinalefa cedo‿o.

  • 22

    Conservamos a forma ementar, face a enmentar nas dúas primeiras estrofas, como variación lingüística interna do refrán, tendo en conta, ademais, que a grafía lapiana e͂mentar non é procedente do punto de vista fonolóxico. Cfr. nota a 27.4.

Procurar
    Não foram encontrados resultados

    Utilizamos cookies de terceiros com fins analíticos para conhecer os hábitos de navegação (por exemplo, páginas visitadas). Ao aceitar cookies de terceiros, terá de as excluir das opções do seu navegador ou do sistema oferecido por terceiros.
    Clique no botão correspondente para aceitar ou recusar as cookies:

    DefiniçõesAceitar