477 [= RM 18,46]

Vi ũu coteife de mui gran granhon

Afonso X

Notes

Text

• 1

  O indefinido u͂u (e tamén algu͂u e neu͂u) debería, aparentemente, computar como bisilábico (tamén nos vv. 6 e 11), e así acontece con certa frecuencia ao longo do corpus; porén, na maior parte das súas aparicións funciona como unha forma monosilábica, revelando dese xeito que se trata dunha grafía conservadora. Algo similar acontece con bõo ~ boo (véxase nota a 241.10) e, aínda en menor medida, sõo ~ soo (véxase nota a 10.25), que son basicamente voces bisilábicas, aínda que nalgunhas ocasións computan como unisilábicas.

  Coteife ‘soldado inferior, cabaleiro vilán’ (tamén nos vv. 5, 6 e 11) é unha voz de orixe árabe que se liga a nojoso e a vilão ou vilan (véxase 115.13, 371.24); é case exclusivamente utilizado por Afonso X en composicións escarniñas (459.4, 460.28 e 489, vv. 6, 7, 13, 19, 25, 31), para alén de Roi Queimado (1404.24) e Joan Soarez Coelho (1434.19).

  En Afonso X o granhon ‘barba’ aparece asociado aos coteifes (véxase tamén 489.32), aínda que esta voz aparece tamén en 478.16, 1613.17 e 1631.6. Fóra de apelativo como sobrenome ou alcume, só o achamos nas Cantigas de Santa Maria (CSM 293.28 grannon, 305.58 grannões; véxase Mettmann 1959-1972: IV, s.v. grannon) e nos Miragres de Santiago:

  Et entõ tomaras dous dentes et hũu pouquo de granõ et a cabeça darla as aa rreyna dona Orraqua (Pensado 1958: 66).

• 2

  O porponto (vv. 2, 7) ou perponto (v. 12) é ‘vestimenta grosa algodoada’, isto é, un xibón. É voz que aparece tamén en 1489.11 e 1633.33.

• 3

  As calças de branqueta son calzas feitas con pano ordinario, de cor abrancazada. Sobre este tecido e o galicismo branqueta véxase Rodríguez Parada (2019: 164-166, s.v. branqeta).

• 5

  A carreta ‘carro para as municións, carreta’ fai alusión ao traballo de retagarda, mais tamén relaciona esta cantiga coa Materia de Bretaña (Paredes 2010: 184).

• 6

  Téñase en conta que o arabismo valadi significaba ‘rústico, ordinario’. É termo raro, pois só o achamos no Cancioneiro Geral de Garcia de Resende (Dias 1990: I, 174):

  Traga sela valadi,
  com cuberta de badana.

• 9

  O sintagma Poi-las guerras son do v. 4 permite reconstruír conxecturalmente, mais con posibilidades, este verso, lacunoso nos manuscritos.

  Por outra parte, a secuencia <s-l> (e <r-l>) en que está implicada a forma arcaica lo(s) ~ la(s) do pronome identificador (artigo ou pronome) no encontro con pois e con outros vocábulos acabados en -s (ou -r) debe ser lida como [l], independentemente de que a grafía presente a forma máis antiga (véxase tamén nota a 83.21 e 139.2). No corpus trobadoresco profano, o pronome identificador sofre asimilación fonética xeral con diversos elementos lingüísticos (pronomes, adverbios, conxuncións, e con algúns nomes e/ou participios), especialmente con mais e pois. Cfr. nota a 5.10.

• 12

  O pavil é outro pano ordinario.

• 13

  A partir da edición de Lopes (cordon d’ouropal), cunha forma *ouropal inexistente na lingua, Gonçalves (2016 [2007]: 482, n. 45) suxire ouropel como lección ben axustada ao contexto (véxase tamén Vallín 2019: 656). Porén, a lectura literal do manuscrito, cun valor demostrativo de tal (‘e o cordon dese ouro por xoíña’) ten pleno sentido no contexto.
  Joeta é diminutivo de joia, palabra que na Idade Media se rexistra na súa forma joia ou joya (véxase CGPA), mais non se atesta en ningunha outra documentación do diminutivo co sufixo -eta. De calquera maneira, o sufixo -ete/-eta é certamente escaso na Idade Media: a modo de exemplo, véxase jograrete nunha cantiga de Pero Gomez Barroso (1462.17), barquete na Histoira Troiana (Pichel 2014: 1.412) e na Estoria de Dom Nuno Alvrez Pereyra (véxase o "Glossário" en Calado 1991: s.v.), ou un nome propio como Joanete no Livro do Amoxarifado de Silves (Leal & Domingues 1984: 54), para alén dun adxectivo como doudete en Sá de Miranda (Michaëlis 1989 [1885]: 175).

• 14

  Aguazil é forma concorrente con alguazil (1653.4) na lírica profana, formando parte dunha serie de variantes moi diversas presentes na lingua medieval (véxase Lorenzo 1977: II, s.v. algozil, alguzil, alguazil), para alén doutras máis, como alvazil: os alcaides, alvaziis, juizes, moordomos e quaaesquer oficiaes (García y García 1982: 330). Véxase, tamén, Gomes 2002: I, 41.