1330 [= RM 30,9]

Dis[s]’oj’el-rei: «Pois Don Foan máis val

Estevan da Guarda

Notes

Paraphe

• Nótese como misurado mostra o proceso de harmonización vocálica inducida por /i/ tónico, tal como se rexistra en múltiplas ocasións en mesura (> misura) e derivados (véxase CGPA, s.v.).

Texte

• *

  Nesta cantiga Estevan da Guarda segue o refrán da cantiga 1093 de Estevan Fernandiz d’Elvas, un caso de intertextualidade paródica (véxase Gonçalves 2016 [1992]: 225-226). Podemos incluír esta composición nos seguires por canto “segue a métrica, as rimas, algunhas das palabras en rima e toma e recontextualiza o refrán da cantiga de amigo O meu amigo que por min o sén” (González 2012e: 225). Eis a segunda estrofa de Estevan Fernandiz d’Elvas e nótense as reiteracións rimáticas da primeira estrofa de Estevan da Guarda:

  O meu amigo, que por min o sén
  perdeu, ai madre, tornad’é sandeu,
  e, pois Deus quis que inda non morreu
  e a vós pesa de lh’eu querer ben,
  que me quera ja mal, mal me farei
  parecer e desensandece-l’-ei.

• 1

  A lección dos manuscritos aparentemente levaria para unha interpretación Foão, trisilábica, mais o decasílabo mostra que a forma correcta debe ser Foan (do ár. fulān): de feito, a confusión entre ambas as formas é relativamente frecuente nos apógrafos italianos, dun modo similar ao que acontece con Estevan ~ Estevão (de Stephanum, coa primeira forma por posición proclítica) ou vilan ~ vilão (do lat. villanum), todas elas con diferente contaxe métrica¹ . De todos os modos, a mesma situación se produce en 484.1 e 1338.1, ao tempo que noutras pasaxes comparece Foan en vez de Foão (1332.5 e 12, 1464.1 e 4, 1633.2).

• 2

  En face das anteriores edicións, acollemos a prioritaria lección de B (povre) fronte a pobre de V: a variación probe / povre xustamente se rexistra na Idade Media a partir de mediados do século XIII (cfr. CGPA, s.v. prove ~ proue, povre), para alén da presenza de proveza e emprovecer en variantes de copia da cantiga 879, onde é prioritaria a segunda copia do Cancioneiro da Vaticana (V’): emprobecer (vs. <ē ꝓuecer> BV), v. 11; pobreza (vs. <ꝓueza> BV), v. 12.
  Canto á anomalía evolutiva -p- > -v- (do LC paupĕrem, LV popĕre), é este un proceso fonético que se produciu nun reducido número de voces (cfr., por exemplo, pŏpŭlum > povoo).
  Por outra banda, coidamos que a sintaxe do verso aconsella a segmentación da copulativa, para manter ligado sintacticamente todo o período, tal como acontece nas seguintes estrofas. A ausencia de copulativa leva consigo ou unha ruptura sintáctica no final do v. 3 (Pagani), ou a consideración dunha paréntese explicativa (Lapa, Lopes, Littera).
  Finalmente, a formación nominal ben-fazer ‘beneficio, auxilio, favor’ (tamén nos vv. 8 e 15), derivada do correspondente sintagma tan frecuente na cantiga de amor, constitúe unha formación nominal (similar a ben-querer), frecuente no corpus das cantigas. De calquera maneira, o mesmo substantivo pode verse, en formulación singular e plural, noutras obras da última Idade Media:

  Ca o escudeiro que anda con algun senhor e o senhor lhe non dá encarrego de seus feitos, como encomendando-lhe ofiçio ou mandando recadar algũas cousas, sempre seu bemfazer está en ventura (Livro de Monteria; cfr. CGPA, ed. A. de Almeida Calado).

  e as rrendas eram postas em seu poder, afora muitos herdamentos moviis e de rraiz e muito bem-fazer da rrainha sua irmãa (Fernão Lopes, Crónica de D. Fernando; Macchi 2004: 355-356).

  Milhor cousa he padecer por uerdade tormẽto que per louuaminha e per adulaçom gaanharem bemfazer (Orto do Esposo; cfr. CGPA, ed. B. Maler).

  ca veemos que alguũs synaaes dan largamente aos que lhe pormeten en grandes bem fazeres (Livro das Confissões; Martín Pérez 2012-2013: 367).

• 4

  Nótese a expresión querer ben repetida simetricamente nas tres estrofas (vv. 4, 10 e 16); probabelmente ten un duplo sentido: ‘amar, ter aprecio’ vs. ‘desexar algún ben (do rei)’.

• 5

  A conxunción que do refrán cumpre diferente función nos sucesivos refráns, pois nesta estrofa I forma parte da locución conxuntiva en tal que, mentres que nas estrofas II-III funciona como conxunción final. Véxase nota a 208.4. Cfr. nota a 27.4.

• 7

  A forma verbal sal é P3 do presente de indicativo de sair (< salit), con evolución fonética regular (cfr. outras formas verbais como dol, fer, quer etc.; véxase Ferreiro 1999: §180a). Modernamente foi regularizada (sae ~ sai) conforme o paradigma xeral do verbo. Cfr. nota a 104.6, 1540.3.

• 13

  É relativamente frecuente a omisión da copulativa inicial de estrofa (e de fiinda ou de verso) nos manuscritos, que nos permite neste caso restaurar a isometría versal. Casos semellantes documéntanse en 106.8, 151.7, 157.7, 163.11, 261.13, 293.8, 294.7 e 13, 332.7, 408.7, 447.7, 448.8, 490.19, 586.11 etc.