1375 [= RM 97,3]

Cavaleiro, con vossos cantares mal avilastes os trobadores

Martin Soarez

Note

Sigla

• Nótese a presenza da forma etimolóxica sõos, fronte a sões no corpo da cantiga (véxase nota a v. 15).

Testo

• *

  Adoptamos a disposición métrica proposta por Montero Santalla para esta cantiga (2000: 635), que evita a presenza dos dous versos (vv. 1 e 3) en cada estrofa con "palavra perduda". Deste modo, os dous primeiros versos de cada estrofa contan con 19 sílabas, tal como acontece, por exemplo, co verso inicial de cada estrofa en UC 109.
  A contaxe métrica da cantiga é problemática, de todos os xeitos, por canto se detectan diversas irregularidades, feito que explica certa inseguranza métrica, confirmada cando Cohen afirma que «[t]his poem has long proved to be a metrical enigma» (Cohen 2010a: 18). Neste sentido, Bertolucci Pizzoruso (1992: 121) sostén que “[o] anónimo cabaleiro que manifesta esas reprobables veleidades de poeta é moi probablemente o mesmo Sueir’Eanes, de quen nada se conserva, aínda que quizais existise en realidade (...), que foi convertido en representante dos poetas de medio pelo por Affons’Eanes do Coton (B 1585 / V 1117 [UC 1595]), que afirma que no caso de que unha composición do noso cabaleiro respete unha soa rima terá que ser por erro do xogral que a recita”.
  A pesar de todo, finalmente coa leve emenda do v. 5 só fica irredutíbel o v. 8 (hipermétrico), cunha anómala sinalefa e‿o no v. 20 e aparente hipometría no segundo verso da fiinda (v. 22).

• 1

  A reiterada grafía -us de V (<uossus>, vv. 1, 7, 16; <lus>, v. 6; <pagadus>, v. 6; <dus>, v. 11, <peliteyrus>, v. 11; <outrus>, v. 17; <us> v. 22) aparece case exclusivamente en formas verbais de P4 e nomes masculinos plurais. A súa esporádica presenza, limitada aos apógrafos italianos, mostra que é produto do desenvolvemento da abreviatura <9> en posición final, abreviatura herdada do latín, onde funcionaba como desinencia de nominativo nos nomes da segunda declinación, rematados en -us.
  Podería pensarse, por outra parte, que <auilastes> fose un lapso de copia por aviltastes, xa que o verbo aviltar é absolutamente maioritario en todo tipo de textos medievais (véxase Ferreiro 2015: 262-263). Porén, o facto de, embora minoritarias, existiren documentacións diversas de avilar (e derivados) lévanos a manter a lección de BV. Diversas atestacións presentes no Corpus Galego-Portugués Antigo así o mostran: 

  e avillar e derribar a grande nobreza dos Godos (Primeyra Partida, ed. J. de Azevedo Ferreira); 

  porem o devem os reys muyto preçar, e fazerem que non seja tam avilado como agora he, ca non fica vaqueiro nem clerigo nem home astroso que nom queira ja seer monteyro (Livro da Montaria, ed. A. de Almeida Calado); 

  Semelha-me que o linhagem de rei Bam, u há os melhores cavaleiros do mundo, nom se avilará per vós (Demanda do Santo Graal, ed. I. Freire Nunes); 

  Pois nõ compre a nos, que decẽdemos do seu linhagen, de avyllarmos e desonrrarmos a sua muy nobre fama (...) e avillar e derribar a grande nobreza dos Godos (...) E el rei dom Garcia nõ o preçou nada, mas trouxe mal os messejeyros e mãdouos tirar dante sy; e esto muy avyladamẽte (Crónica Geral de Espanha de 1344, ed. Cintra); 

  e foi toda aquella noit(e) despendida em o avillar e despreçar e escarnece(r) e o ferir de bofetadas e lança(r) escarr(os) çujos em aq(ue)lla gloriosa face (Castelo Perigoso, ed. J. A. Santana Neto). 

  Véxanse, tamén, algunhas ocorrencias no Livro de Linhagens do Conde D. Pedro: 

  E el houve desto gram vergonha, de muitas gentes que i estavam, e esteve ũa gram peça pensando nas palavras, e olheou como eram muito aviladas (Mattoso 1980: II/1, 395); 

  e el ouue desto gram uergonha de muytas gẽtes que hi estauã. e esteue hũa gram peça pensando nas palauras e olheou como erã muyto auyladas (Brocardo 2005: 137).

  E aínda n’Os sete tratados Cartusianos:

  E foy toda aquella noita despendida em o aujllar e despreçar e escarneçer e o ferir de bofetadas e lançar escarros çujos em aquella gloriosa façe que os anjos deseiam esguardar (Lemos 2009: 140).

• 3

  Consideramos que o verso computa como decasilábico (má·is), pois existen indicios suficientes para considerar que a contaxe bisilábica de mais ~ máis era un feito na lingua trobadoresca, nomeadamente a partir da análise das leccións manuscritas de preto dun centenar de pasaxes que apoian tal consideración métrica (Ferreiro 2016c).
  A forma gaar e a variante nasalizada gãar (83.11, 87.21), xunto con gaanar (só en 414.20), fai parte do grupo de variantes da forma maioritaria guaanhar ~ gaanhar.

• 6

  A forma aldeiãos, con -i- epentético, é coherente coa forma aldeia (453.5), as dúas formas aínda minoritarias no período medieval verbo de aldea e aldeão (cfr. CGPA, s.v.).

• 8

  O verso é hipermétrico, con unha sílaba excedente.

• 11

  Na edición crítica de Martin Soarez realizada por Bertolucci Pizzorusso mantesne a forma medores que ambos apógrafos testemuñan. Porén, a ilustre editora non resolve lingüisticamente tal forma nin acha un sentido claro a este hipotético vocábulo: “A condición das persoas aquí enumeradas como seguidoras dos mesquiños cantares do protagonista e dos seus compañeiros de oficio é a de xastres, artesáns da pel, medores (?), que, xunto cos servos e os aldeáns, forman un público de gens bassas, non de cort bona, como dicía Guiraut Riquier (...) A categoría indicada co termo medores debe considerarse bastante próxima ás outras dúas, pero polo de agora non é posible precisala con exactitude". Medores é a proposta tamén en Littera (s.v. medores), co significado de "os que fazem as meadas" (consult.: 19-5-2025).
  É por isto que, na liña da emenda reedores efectuada por Lapa (seguida en Lopes), e tendo en conta a presenzaa de reedor en 1481.1, propomos a forma raedores, evolutivamente nun estadio anterior (e cunha ducia de atestacións no castelán medieval; cfr. CORDE, s.v. raedor), a partir do erro comprobado e reiterado <m>/<ra> que se produce nos manuscritos BV (onde non achamos a confusión <m>/<re>): <periq̄la> B, <pemq̄ la> V per aquela (484.16); <sem> B, <sera> V sera (793.7), <sera> B, <sem> V sera (793.7); <podem> B, <podera> V podera (1056.19); <filhara> B, <filha m> V filhará (1240.12); <parage> B, <pemge> V parage (1336.16); <xem> B, <xera> V x'era (1509.20), <qˈsera> B, <qˈsem> V quisera (1600.1) etc.

• 15

  O plural etimolóxico sõos (presente na rúbrica) procede do lat. sonos. Porén, nótese xa a forma analóxica sões no corpo das cantigas profanas, pois reaparece en 1417.11 e 24, 1431.3 e 1638.7. En calquera caso, ambas as formas conviven con normalidade no seo da produción medieval (véxase CGPA, s.v.).

• 17

  Xulgamos que non é necesaria a emenda dos diversos editores perante a locución adverbial à ũa, presente no portugués moderno (véxase, por exemplo, Figueiredo 1978, s.v. uma) e mais en galego (véxase á unha en Sobreira; cfr. RILG, s.v. unha), sempre co valor de ‘a un tempo, xuntamente, ao mesmo tempo...’¹ . Eis unha documentación medieval da locución no Livro da Montaria (cfr. CGPA):

  Porem sede certos, monteyros, que non se pode trager a azcuma tan dianteyra que, se ferir o porco por estes lugares sobreditos e o porco for grande, que todavia non venha so o cavalo, à hũa polla grandeza do corpo que he tan grande que nada o embargue que deixe de chegar ao cavalo que, antre o entrar da azcuma por elle, a sua grandeza logo se iguala con a longura da azcuma e quanto a vara he mais longa tanto he mais fraca, ou por quebrar ou torcer.

• 22

  Tal como indica Rip Cohen (2010a), o poeta alude aos cantares ou cantigas con erros de medida nos versos ou no esquema métrico-estrófico.