1358 [= RM 87,5]

A mí quer mal o infançon

Lopo Lias

Notes

Texte

• *

  Esta composición está incluída na rúbrica que precede a cantiga UC 1355, e que afecta tamén ás cantigas UC 1355-1366: «Don Lopo Lias trobou a ũus cavaleiros de Lemos; e eran quatro irmãos e andavan sempre mal guisados; e por én trobou-lhis estas cantigas».

• 3

  Orzelhon é o “nome de um distrito medieval do actual noroeste ourensano situado numa área a que se vinculam alguns dos mais antigos poetas galego-portugueses” (Souto Cabo 2012c: 115)¹ . Véxase a delimitación xeográfica precisa en Marcenaro & González (2024: s.v. Orzelhon).

• 5

  Máis unha vez, obsérvese variatio no primeiro verso do refrán, anulada en todas as edicións: Lapa e Littera estenden a lectura mi para todas as estrofas, mentres que Pellegrini e Lopes optan por m’én. No entanto, os manuscritos mostran ben claramente a presenza do pronome adverbial i na primeira estrofa en face de én nas seguintes (Ferreiro 2025: 101). Véxase nota a 39.17. Cfr. nota a 27.4.

• 7

  O cendal é un tecido de seda fina (véxase Rodríguez Parada 2019: s.v. cendal).

• 8

  É inusual no Cancioneiro da Biblioteca Nacional a presenza da terminación -us en voces en que é xeral a terminación -os (<Quantus>); na realidade, esta grafía aparece xeralmente en V en formas verbais de P4 e nomes masculinos plurais. A súa esporádica presenza, limitada aos apógrafos italianos, mostra que é produto do desenvolvemento da abreviatura <9> en posición final, abreviatura herdada do latín, onde funcionaba como desinencia de nominativo nos nomes da segunda declinación, rematados en -us.

• 10

  Nótese como o substantivo colhon (que se atesta no seu recto significado en diversas cantigas escarniñas sempre en plural: 1427.21, 1440.34, 1584.21, 1615.17, 1629.13, 1638.12), é repetidamente utilizado agora en función de adxectivo co significado de ‘estúpido e/ou covarde’. O it. coglione, paralelo do colhon galego-portugués, adquiriu o sentido de ‘groseiramente estúpido’ moi tardiamente, e desta lingua pasou a francés (couillon), catalán (colló) e español (collón), lingua onde se diccionariza por primeira vez en 1786, co significado figurado de ‘covarde’ (no dicionario de Terreros), aínda que xa se atesta unha alusión de Covarrubias no século XVIII (Moreno Moreno 2014). Ora ben, o tardío proceso románico que se percibe desde o italiano ao castelán, vese confrontado coa obvia documentación de colhon ‘estúpido, covarde’ no territorio galego xa no século XIII, que volve aparecer no refrán da cantiga 1359, tamén de Lopo Lias. 

• 11

  A representación gráfica fazen-o da ligazón do pronome identificador o coa forma verbal fazen non indica con clareza a necesaria pronuncia alveolar de /n/: [‘fadzeno]. Nese sentido, a presenza do trazo co clítico impide unha representación tipográfica adecuada dun encontro que só volve aparecer en dizen-o (1003.14), preguntaron-o (1655.16) e guardan-a (1672.28).

• 16

  A métrica demostra o carácter espurio de mui e de gran en quer *mui *gran mal de coraçon. Nos apógrafos italianos, aparecen con certa frecuencia elementos que deben ser omitidos, cal o adverbio mui, como mostra a súa presenza / ausencia nos manuscritos: B vs. A (65.1, 257.1), A vs. B (369.3, 998.10), BV vs. A (417.15), B vs. V (423.17, 810.14), así como 812.14 ou 995.5. Por outra banda, tamén o elemento gran pode aparecer adventiciamente no proceso de copia, como se percibe, por exemplo, en 240.4, en que, fronte a A, B presenta este elemento coa conseguinte hipermetría.

• 17

  A voz selegon, aumentativo de sela, conleva valor despectivo pola formación masculina sobre un nome feminino (cfr. nadigon, co mesmo ton pexorativo, en 1352 e 1360). Para alén da gesta de mal dizer (1489.7), selegon só é utilizado por Lopo Lias (1358.17, 1362.4, 1365.2, 1366.27).

• 18

  A frase non + pron. pers. CI + én cal ‘non me/lle importa’, que se corresponde á frase latina non mihi/illi (inde) calet, procede da Galo-Romania. No corpus trobadoresco profano, para alén de nen mi cal e ne m’én chal (264.9), con nen e co CI de P1, esta expresión aparece sempre co adverbio non e o CI de P1 (non m’én chal, 495.17) ou o CI de P3 (non lh’én cal, 480.19), que tamén pode presentar interpolación: lhi non én chal (1652.24).